تشخیص مار سمی از مار غیر سمی
تشخیص مار سمی از مار غیر سمی
زهرمار، یک سم کشنده است که سالیانه صدها نفر از مردم جهان، جان خود را به خاطر آن از دست می دهند. با این حال، اکثر گونه های مارسمی نیستند. مهم نیست اهل سفر باشید یا نه؛ خطر روبرویی با مار در هر شرایطی ممکن است، هرچند در شهرهای بزرگ این خطر بسیار کم است، ولی احتیاط شرط عقل است و بهترین گزینه برای مقابله با خطر های احتمالی مارگزیدگی این است که در درجه اول با انواع مارها و روش‌های تشخیص سمی بودن یا غیر سمی بودن آن آشنا شوید. بقیه مقاله تشخیص مار سمی از مار غیر سمی را مطالعه کنید تا با ویژگی های انواع مار ها آشنا شوید و بتوانید مارهای سمی را از مارهای غیر سمی تشخیص دهید.
با شنیدن مار به یاد چه می افتید؟
کلمه «مار» تداعی کننده تصویری از یک موجود سمی و خطرناک است که بیشتر در چاله های سیاه و تاریک می خزد؛ اما واقعیت کمی متفاوت است. مارها موجودات ترسویی هستند و اغلب دوست دارند از موجودات متجاوزی همچون انسان ها دوری کنند. هنگامی که موجود مزاحمی می‌بینند، علائم هشدارد هنده ای ایجاد می کنند و تا زمانی که این موجود مزاحم، آسیبی مانند کشتن یا خراب کردن آشیانه مار را به دنبال خود نداشته باشد، مارها سعی می کنند از او دوری کنند (البته این موضوع درباره جنس مؤنث در برخی از گونه‌ها که وظیفه دفاع از آشیانه را دارند، صادق است). آن ها به وسیله روش های مختلفی همچون تکان دادن سریع دم (مارهای زنگی)، بلند کردن و تکان دادن سر (مار کبرا) و ترشح ماده سمی به سمت متجاوز (همه مارهای سمی)، به او هشدار می دهند. همین امر موجب می شود آن‌ها زمان بیشتری برای فرار داشته باشند. مارها تنها زمانی از ترشح زهر استفاده می کنند که چاره ای نداشته باشند؛ به عبارت دیگر ترشح زهر، آخرین سلاح مارها در برابر افراد متجاوز است.
سم یا زهر؟
مارها اغلب به ۲ شکل سمی یا غیر سمی نام گذاری می شوند. با این حال عبارت «سمی» یک واژه عمومی است. این واژه معمولا به موادی اطلاق می شود که در زمان تزریق یا بلعیدن می تواند مضر باشد. مثلا قارچ سمی، الکل دناتوره (الکل تغییر ماهیت داده شده) یا سایر موارد مضر برای بدن، اما «زهر» یک واژه خاص برای مواد سمی است که توسط یک حیوان همچون مار، عنکبوت یا عقرب ایجاد می شود.
سم مار
چگونه تشکیل سم؟
سموم ترشح شده توسط این حیوانات در داخل بدن خود آن ها تشکیل می شود و تنها زمانی که در بافت‌های قربانی (همچون خون که در واقع یک بافت است) تزریق شود، عوارض جانبی خواهد داشت. انسان‌ها می‌توانند زهرمار را بدون هیچ عوارض جانبی، ببلعند و سپس هضم نمایند. با این حال، این کار نیازمند یک سیستم گوارش کاملا طبیعی و سالم بوده که البته داشتن چنین دستگاه گوارش بی نقصی در طبیعت نادر است. در ادامه مقاله (تشخیص مار سمی از مار غیر سمی) بارها از واژه «سم» (Poison) استفاده خواهد شد؛ اما باید به این نکته توجه داشته باشید که سم یک واژه کلی است و معمولا بهترین واژه «زهر» (Venom) است؛ اما برای راحتی کار ما از واژه «سم» استفاده می کنیم.
چطور بفهمیم سمی است یا غیر سمی؟
از آنجایی که هیچ ویژگی متمایزکننده ای بین مارهای سمی و غیر سمی وجود ندارد، بهتر است برای تشخیص یک مارسمی، گونه های خاصی از آن ها را بشناسیم. این کار راحت‌تر از به خاطر سپردن نشانه‌های عمومی آن‌ها است. برای اینکه شناسایی این گونه مارها راحت تر باشد، در این مقاله (تشخیص مار سمی از مار غیر سمی) فهرستی از ویژگی ها را بیان می کنیم؛ اما به یاد داشته باشید که حتی در مواقعی که فردی توسط مارهایی که نیش غیر سمی دارند، گزیده می شود هم باید توجه و اقدامات پزشکی صورت گیرد.
زمانی که صحبت از مارگزیدگی به میان می آید، بهتر است با احتیاط بیشتری با موضوع برخورد کرد. در برخی از مواقع، بی توجهی به این مورد می تواند خطرناک و حتی مرگ آور باشد. خب ممکن است این سؤال پیش بیاید که چه زمانی باید از دست مار فرار کنیم؟ در پاسخ باید گفت زمانی که ماری با این ویژگی ها دیدید، بهتر است اقدام به ترک محل کنید.
سر مثلثی شکل
سر مار
اغلب مارهای سمی دارای سر مثلثی شکل (Triangular Head) دارند که این مثلث در سمت دهان باریک تر می شود. مارهای غیر سمی نیز معمولا سر هموار و منحنی شکلی دارند. با این حال برخی از گونه های غیر سمی نیز برای هشدار دادن و ترساندن متجاوزان، ممکن است سر خود را باریک تر کنند در حالی که برخی دیگر از مارها ممکن است به صورت طبیعی سر باریک و تیزی داشته باشند. یک مثال قابل‌توجه در مورد نوع دوم ماری که به آن اشاره کردیم، مار «واین» (Wine Snake) است که تیزی قابل توجهی در قسمت سر دارد. در کل عاقلانه ترین کار این است که به سمت مارهایی که دارای سر مخروطی با نوک تیز هستند، نرویم.
مردمک بیضوی شکل چشم ها
مردمک چشم مار
مردمک سوراخی است که نور از طریق آن وارد چشم می شود؛ به عبارت دیگر، مردمک داخلی ترین دایره سیاهی است که در مرکز چشم موجودات دارای چشم است. مارهای غیر سمی اغلب دارای مردمک های گرد هستند در حالی که مارهای سمی، مردمک های بیضی شکل و گربه مانند (Elliptical Pupils) دارند.البته باید به این نکته توجه داشته باشید که در میان مارهای سمی و خطرناک جهان نیز استثناهایی وجود دارد که مردمک های گردی دارند. در این میان می‌توان به مار کبرا (Cobras) و مار مامبا (Mambas) اشاره کرد. همچنین انواعی از مار بوآ (Boas) هستند که جزو مارهای غیر سمی دسته بندی می شوند، ولی مردمک های بیضی شکل دارند.
روزنه های بینی
سوراخ بینی
خانواده ای از مارها به عنوان «افعی روزنه‌دار» (Pit Vipers) شناخته شده اند که در زیر سوراخ های بینی خود روزنه هایی دارند که به پیت (Nose Pits) مشهور است. این روزنه‌ها کار منحصربه فردی دارند و می توانند تابش حرارتی ساطع شده از محیط اطراف را به خوبی حس کنند. افعی روزن دار از این توانایی برای مشاهده اطراف خود استفاده می کند.این تشخیص معمولا بر اساس تفاوت دمای قسمت ها یا اشیا مختلف در کنار مار انجام می گیرد. همین امر موجب می شود، چنین مارهایی دارای دقت بسیار زیادی در تشخیص و حمله به طعمه مورد نظر داشته باشند. وجود این روزنه ها که از مسافت زیاد نیز قابل تشخیص است، علامت خوبی برای شناسایی مارهای سمی است.
پولک ها و فلس ها
پولک های پوست مار
برای تشخیص این مورد باید قسمت زیرین مار را مشاهده کنید؛ بنابراین امکان بررسی آن در حالت زنده وجود ندارد و تنها برای مارهایی که بی هوش شده یا مرده باشند، قابل استفاده است. پولک یا فلس (Scales) در شکم مارهای سمی تا دم آن، از یک صفحه مقعدی و در یک ردیف قرار می گیرد.بدن مار از پولک های مختلفی تشکیل شده که در قسمت های مختلف آن، نام مخصوصی دارد و برای تشخیص مار بسیار مهم است. نوک دم مارهای سمی ممکن است دو ردیف پولک داشته باشد. مارهای غیر سمی، ۲ ردیف پولک از صفحه مقعدی تا انتهای دم دارند. این روش تشخیص، زمانی که مار مرده یا پوست اندازی کرده باشد، بسیار مفید است.
نشانه های نیش و جای گزیدگی
جای نیش مار
این مورد آخرین نشانه و به نوعی آزمایش اضطراری برای بعد از گزیدگی است. اگر بعد از نیش زدن، مار محکم قربانی را بگیرد و اجازه رفتن به او ندهد، معمولا نشانه یک مار غیر سمی است. مارهای سمی ۲ دندان ویژه و توخالی دارند که به دندان نیش (Fang Marks) معروف است و همانند یک سرنگ تزریقی زیرپوستی مقدار کشنده‌ای از سم را وارد بدن قربانی یا شکار خود می کند. یک مارسمی معمولا دندان های نیش خود را بلافاصله بعد از نیش زدن به داخل فک خود باز می گرداند، زیرا این دندان‌ها در حکم سلاحی هستند که باید به خوبی از آن‌ها مراقبت شود. اگر ۲ علامت سوراخ مانند در نزدیکی همدیگر مشاهده شود، حتما مار سمی بوده و باید اقدامات سریعی برای محافظت از فرد و نجات جان او انجام گیرد. اگر جای نیش مار به صورت ناهموار و ناصاف باشد، نشانه‌ی این است که دندان نیش وجود نداشته و در نتیجه مار نیز سمی نبوده است.
آیا همه نیش ها کشنده هستند؟
البته زخم حاصل از نیش یک مار غیر سمی نیز می تواند باعث ایجاد نگرانی شود، زیرا زخم عمیق نیز می تواند مشکل آفرین باشد. با این حال، مارهای سمی متعددی نیز وجود دارند که به خاطر اینکه حس تهاجمی دارند و به دفعات زیادی این کار را انجام می دهند، نیش خود را در بیشتر موارد داخل فک نگه داشته و بدون استفاده از دندان های خود گاز می گیرند و سم وارد بدن قربانی می شود (هر چند این گونه مارها نادر هستند) در برخی موارد، گونه هایی از مار هستند که توانایی تولید سم زیاد در هر دوره از سم سازی داخل بدن خود را ندارند و برای اینکه حجم سم تولید شده در فک آن ها زیاد باشد، در بیشتر موارد بدون گاز گرفتن به هدف خود حمله می کنند، این روش باعث می شود که مار در مواقع ضروری مقدار مورد نیازی از سم را، موجود داشته باشد.
منبع: کجارو
سخن آخر
اگر روزی ماری را در طبیعت دیدید به هیچ عنوان هول نشوید و خونسردی خود را حفظ کنید تا بتوانید تشخیص مار سمی از مار غیر سمی را انجام دهید. اگر روزی در خانه یا محل کارتون
امیدواریم از مشاهده تشخیص مار سمی از مار غیر سمی لذت کافی را برده باشید.
